Έχει γίνει τεράστιος ντόρος τα τελευταία χρόνια με τη ΔΕΠΥ. Ακούμε όλο και περισσότερους ανθρώπους γύρω μας να λένε «έχω διάσπαση προσοχής». Ή από εκεί που παλιά μπορεί οι γονείς και οι δάσκαλοι να εκνευρίζονταν πιο εύκολα με ένα παιδάκι που κουνιόταν και δεν σταματούσε, τώρα λένε απλώς «έχει υπερκινητικότητα». Τι είναι όμως όλα αυτά στην πραγματικότητα; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητας, γνωστή και ως ΔΕΠ-Υ, στα αγγλικά AD/HD Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder, είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Η κατάσταση αυτή γίνεται αντιληπτή κυρίως στην παιδική ηλικία όπου τα παιδιά εμφανίζονται να είναι αφηρημένα ή να μην μπορούν να σταθούν ήρεμα σε ένα σημείο. Αυτή η κατάσταση μπορεί να συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή ή να μην είναι τόσο εμφανής αν ο άνθρωπος που την έχει, έχει αναπτύξει στρατηγικές αντιμετώπισης. Η ΔΕΠ-Υ γίνεται αντιληπτή από κάποια κυρίαρχες ενδείξεις, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν την αδυναμία διατήρησης προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα σε καταστάσεις που θα περίμενε κανείς το άτομο να είναι πιο συγκρατημένο. Αυτά και μόνο τα συμπτώματα μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά το άτομο στην καθημερινή ζωή του, στις σχολικές επιδόσεις αλλά και στην κοινωνικότητα του.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια έντονη συζήτηση, λόγω της αναγνώρισης και της διάγνωση της ΔΕΠ-Υ, ιδιαίτερα σε ενήλικες. Αυτό μας κάνει να αναρωτιόμαστε το αν η διαταραχή έχει όντως αυξηθεί ή αν απλώς είμαστε πλέον σε θέση να την εντοπίσουμε και να τη διαγνώσουμε.
Η ΔΕΠ-Υ μπορεί να παρουσιαστεί με διάφορα συμπτώματα τα οποία μπορεί να μοιάζουν ακόμη και ασύνδετα μεταξύ τους και ποικίλλουν ανάλογα την ηλικία του ατόμου και το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται. Θα μπορούσε να πούμε ότι τα τρία κύρια σημάδια είναι η έλλειψη προσοχής, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα. Η έλλειψη προσοχής μπορεί να εντοπιστεί κυρίως στη δυσκολία του ατόμου να φέρει εις πέρας μια ανάθεση. Στην πράξη, το άτομο δεν μπορεί να συγκεντρωθεί σε δραστηριότητες όπως το διάβασμα ή ακόμα και να συμμετέχει σε κάποιο παιχνίδι. Αυτό μπορεί να έχει και σαν συνέπεια το άτομο να μη θέλει να συμμετέχει σε δραστηριότητες που απαιτούν μια μεγάλη προσπάθεια από εκείνο. Οπότε επόμενο είναι να γίνονται και συχνά λάθη τα οποία θα τα χαρακτηρίζαμε και ως λάθη απροσεξίας. Η οργάνωση λοιπόν του χρόνου, οι εργασίες αλλά και οι δραστηριότητες είναι από μόνο του ένα δύσκολο κομμάτι, το οποίο γίνεται ακόμα δυσκολότερο επειδή εύκολα αποσπάται η προσοχή του ατόμου από εξωτερικά ερεθίσματα.
Η υπερκινητικότητα μπορεί να εντοπιστεί από το συνεχές κούνημα του παιδιού ακόμα και όταν κάθεται. Να ανεβοκατεβάζει νευρικά τα πόδια του ή να παίζει συνέχεια με τα χέρια του χωρίς να σταματάει. Συχνά λοιπόν, δεν μπορεί να μείνει το παιδί καθιστό για πολλή ώρα σε μια θέση. Έτσι, οι δραστηριότητες που απαιτούν ηρεμία γίνονται ακόμα δυσκολότερες. Κάτι που πολύ συχνά παρερμηνεύεται σαν αγένεια ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα ακόμα στοιχείο, είναι ότι το παιδί μπορεί να διακόπτει συζητήσεις ώστε να μιλήσει εκείνο και αυτό να συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό.
Η παρορμητικότητα είναι κάπως δυσκολότερο να εντοπιστεί διότι πολλές φορές μπορεί να θεωρηθεί ότι το παιδία απλά δεν σκέφτεται. Ένα παιδί μπορεί να παίρνει αποφάσεις τις οποίες είναι πολύ πιθανόν να μη τις έχει σκεφτεί καν. Ακόμη, μπορεί να δείχνει ανυπόμονο διότι δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του σε παιχνίδια με συνομήλικούς του. Τέλος, μπορεί το παιδί να δείχνει ότι εμπλέκεται σε παρακινδυνευμένες δραστηριότητες, οι οποίες ενέχουν μεγάλο ρίσκο.
Ένα αρκετά βοηθητικό πλαίσιο για να παρατηρήσουμε όλα αυτά τα σημάδια στα παιδιά είναι το σχολικό περιβάλλον μιας και το παιδί εκεί όχι μόνο περνάει τις περισσότερες ώρες της ημέρας του αλλά είναι και ένα πλαίσιο το οποίο απαιτεί ιδιαίτερη συγκέντρωση αλλά και οργάνωση. Από την άλλη, στους ενήλικες η ΔΕΠ-Υ μπορεί να παρατηρηθεί ως ένα γενικότερο χάωμα, διότι το άτομο δυσκολεύεται πολύ με τη σωστή διαχείριση του χρόνου του, των εργασιών του αλλά και γενικότερα με τις κοινωνικές του σχέσεις.
Το ερώτημα λοιπόν είναι, έχει όντως αυξηθεί η ΔΕΠ-Υ; Από τη μία πλευρά πλέον υπάρχει πολύ μεγαλύτερη έρευνα αλλά και γνώση για το συγκεκριμένο πεδίο, οπότε και το να γίνει η διάγνωση είναι ευκολότερο. Λαμβάνοντας αυτό υπόψιν, αξίζει να σκεφτούμε πόσοι ενήλικες δεν είχαν διαγνωστεί όλα αυτά τα χρόνια και απλά χαρακτηρίζονταν ως αφηρημένοι, στην καλύτερη περίπτωση. Ταυτόχρονα οι ιδιαίτερα απαιτητικοί και γρήγοροι πλέον ρυθμοί ζωής που απαιτούν ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση έχουν κάνει τη δυσκολία πιο εύκολα αναγνωρίσιμη. Όμως, το multitasking που καλούμαστε όλοι, ακόμη και τα παιδιά να κάνουμε, έχει επιδεινώσει σε μεγάλο βαθμό τη δυσκολία συγκέντρωσης. Έρευνες δείχνουν ότι πλέον συμβάλουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η διατροφή. Οι επεξεργασμένες τροφές, τις οποίες είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποφύγουμε και οι μεγάλες ποσότητες ζάχαρης εντείνουν την υπερκινητικότητα. Από αυτό φυσικά δεν λείπει και η χρήση των ψηφιακών συσκευών που πλέον ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία και επηρεάζει με κάποιο τρόπο την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι η ΔΕΠ-Υ έχει διαβαθμίσεις, οπότε για αυτό άλλοτε τα συμπτώματα είναι πιο εμφανή και άλλοτε όχι.
Κάτι εξαιρετικά σημαντικό που χρειάζεται να θυμόμαστε πάντα είναι ότι η διάγνωση ΔΕΠ-Υ δεν έχει την ίδια αντιμετώπιση για όλες της περιπτώσεις. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και χρειάζεται τη δική της εξατομικευμένη προσέγγιση. Σαν πρώτο βήμα για την καλύτερη διαχείριση μιας τέτοιας διάγνωσης είναι το να ενημερωθεί η οικογένεια και ο στενός κύκλος του ατόμου, ώστε να μην δίνονται στο άτομο «ταμπέλες» και «χαρακτηρισμοί» που μπορεί απλώς να οφείλονται στη διάγνωση. Η ψυχοεκπαίδευση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας είναι ιδιαίτερα βοηθητική τόσο για το παιδί όσο και για την οικογένεια. Η οικογένεια χρειάζεται να μάθει πως να δημιουργεί ένα όσο το δυνατόν λιγότερο διασπαστικό περιβάλλον για το παιδί, ώστε να μπορεί να συγκεντρώνεται πιο εύκολα. Επίσης, χρειάζεται όλοι να εκπαιδευτούν σε στρατηγικές συμπεριφοράς και οργάνωσης ώστε να μειώνεται η παρορμητικότητα. Επιπροσθέτως, το σχολείο χρειάζεται να είναι ενήμερο ώστε να μην περιθωριοποιηθεί το παιδί λόγω λανθασμένων απόψεων. Τέλος, σε κάποιες περιπτώσεις κάποιοι ειδικοί μπορεί να προτείνουν φαρμακολογία.
Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει πανάκεια για όλους τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι δεν είμαστε τα προβλήματά μας και ούτε χρειάζεται να φοράμε ταμπέλες που δεν μας αντιπροσωπεύουν. Ο βασικός μας στόχος χρειάζεται να είναι το βελτιώνουμε τη ζωή μας και να την κάνουμε όσο το δυνατόν πιο ταιριαστή στις ανάγκες και τα θέλω μας.
