Η επιλογή των υλικών στην εικαστική ψυχοθεραπεία παίζει καθοριστικό ρόλο στη θεραπευτική διαδικασία, καθώς κάθε υλικό προσφέρει μοναδικές δυνατότητες έκφρασης και επιλέγεται με βάση το εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο και τους στόχους.
Το κάθε υλικό μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο ενίσχυσης της αυτογνωσίας, της συναισθηματικής έκφρασης και της δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων. Ο κατάλληλος συνδυασμός τους στη διάρκεια μιας θεραπευτικής διαδικασίας μπορεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να πειραματιστεί με διαφορετικούς τρόπους έκφρασης, να συνδεθεί με τον εαυτό του και να βρει νέους δρόμους επικοινωνίας με τον εσωτερικό του κόσμο.
Στην εικαστική ψυχοθεραπεία, δεν υπάρχουν “σωστά” ή “λάθος” υλικά· όλα επιλέγονται με βάση τις ανάγκες του ατόμου και τη δυναμική της θεραπευτικής διαδικασίας. Η ελευθερία του πειραματισμού, η επαφή με τις αισθήσεις και η δημιουργία χωρίς περιορισμούς είναι το κλειδί για μια βαθύτερη και ουσιαστική εμπειρία.
Η κατηγοριοποίηση των υλικών σε ρευστά, μη ρευστά και αισθητηριακά βοηθά στην κατανόηση των ιδιοτήτων τους και στη στοχευμένη χρήση τους στη θεραπεία.
Ρευστά Υλικά:
Ρευστά υλικά είναι εκείνα που έχουν την ιδιότητα να απλώνονται, να ρέουν ή να αναμιγνύονται εύκολα, όπως οι νερομπογιές, τα μελάνια, οι τέμπερες, τα ακρυλικά και οι λαδοπαστέλ. Αυτά τα υλικά απαιτούν μικρότερο έλεγχο της κίνησης και συχνά οδηγούν σε αυθόρμητη και ελεύθερη έκφραση.
Ιδιότητες των ρευστών υλικών
- Ελευθερία και ροή: Διευκολύνουν την ανεμπόδιστη έκφραση συναισθημάτων.
- Δυσκολία ελέγχου: Ενισχύουν τη σύνδεση με το ασυνείδητο, καθώς το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα προβλέψιμο.
- Συμβολισμός συναισθηματικής ρευστότητας : Ιδανικά για άτομα που θέλουν να εξερευνήσουν συναισθήματα χωρίς περιορισμούς.
- Μείωση άγχους :Η διαδικασία της ανάμειξης και της παρατήρησης της ροής των χρωμάτων μπορεί να είναι ιδιαίτερα χαλαρωτική.
- Αλληλεπίδραση με άλλες επιφάνειες: Αντιδρούν διαφορετικά σε διάφορες υφές, δημιουργώντας έναν εικαστικό διάλογο και ενισχύοντας τη δυνατότητα πειραματισμού.
Μη Ρευστά Υλικά:
Μη ρευστά υλικά είναι εκείνα που έχουν πιο στερεή μορφή και απαιτούν μεγαλύτερο έλεγχο της κίνησης και της πίεσης, όπως ξυλομπογιές, παστέλ, μαρκαδόροι, μολύβια, κηρομπογιές και άλλα. Αυτά τα υλικά προσφέρουν δομή και σταθερότητα, επιτρέποντας μια πιο ελεγχόμενη και εστιασμένη δημιουργική διαδικασία.
Ιδιότητες των μη ρευστών υλικών
Έλεγχος και ακρίβεια: Δίνουν τη δυνατότητα για λεπτομερή εργασία, ιδανικά για όσους χρειάζονται αίσθηση σταθερότητας.
Ασφάλεια και δομή: Παρέχουν ένα πλαίσιο εργασίας που μπορεί να μειώσει το άγχος και να ενισχύσει το αίσθημα του ελέγχου.
Συμβολισμός ορίων και σταθερότητας: Κατάλληλα για άτομα που επιθυμούν να οργανώσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
Ενίσχυση συγκέντρωσης: Η χρήση αυτών των υλικών απαιτεί περισσότερη προσοχή, βοηθώντας στη ρύθμιση της προσοχής και της αυτοπειθαρχίας.
Σταδιακή εξερεύνηση συναισθημάτων: Επιτρέπουν μια πιο συνειδητή διαδικασία δημιουργίας.
Άλλες τεχνικές:
- Κολάζ: Η σύνθεση εικόνων και υλικών μπορεί να βοηθήσει στην αναπαράσταση σύνθετων συναισθημάτων ή καταστάσεων, επιτρέποντας την επανασύνθεση της πραγματικότητας και στον επαναπροσδιορισμό των στόχων.
Αισθητηριακά Υλικά
Αισθητηριακά υλικά είναι εκείνα που ενεργοποιούν τις αισθήσεις, όπως ο πηλός, η άμμος, το ύφασμα, το βαμβάκι, ο αφρός ξυρίσματος, οι δαχτυλομπογιές, το νερό και άλλα. Αυτά τα υλικά επιτρέπουν μια άμεση και σωματική εμπειρία που μπορεί να βοηθήσει στην έκφραση και ρύθμιση των συναισθημάτων.
Ιδιότητες των αισθητηριακών υλικών
• Ενεργοποίηση αφής και αισθήσεων: Διεγείρουν την απτική εμπειρία, ενισχύοντας τη σύνδεση με το σώμα.
• Αυθόρμητη έκφραση: Επιτρέπουν την άμεση και ελεύθερη δημιουργία, χωρίς ανάγκη τεχνικών δεξιοτήτων.
• Ρύθμιση συναισθημάτων: Συμβάλλουν στη χαλάρωση ή στην αποφόρτιση της έντασης μέσω της επαναληπτικής κίνησης και της απτικής αλληλεπίδρασης.
• Σύνδεση με το «εδώ και τώρα»: Συμβάλλουν στην ενίσχυση της ενσυνειδητότητας (mindfulness).
• Επανεπεξεργασία τραυματικών εμπειριών: Προσφέρουν έναν ασφαλή τρόπο προσέγγισης και έκφρασης δύσκολων συναισθημάτων.
Βιβλιογραφία:
- Malchiodi, C. A. (2007). The Art Therapy Sourcebook. Σύμφωνα με την Malchiodi, “η επιλογή των υλικών στην εικαστική θεραπεία μπορεί να επηρεάσει την έκφραση των συναισθημάτων και τη θεραπευτική διαδικασία συνολικά”.
- Moon, B. L. (2010). Materials and Media in Art Therapy: Critical Understandings of Diverse Artistic Vocabularies. Ο Moon επισημαίνει ότι “η κατανόηση των ιδιοτήτων των υλικών είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική εφαρμογή της εικαστικής ψυχοθεραπείας”.
- Case, C., & Dalley, T. (2006). The Handbook of Art Therapy. Οι συγγραφείς τονίζουν ότι “τα αισθητηριακά υλικά μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση σε βαθύτερα επίπεδα συνείδησης και να ενισχύσουν την αυτογνωσία”.
